Chị Hoàng Thị Kim Cúc, Pháp danh Tâm Chánh, tự Thế Hạnh, sinh ngày mồng 8 tháng mười một năm Quý Sửu (05.12.1913)
Thân phụ là cụ ông Hoàng Phùng, thân mẫu là cụ bà Tôn Nữ Thị Khuê- Chánh Quán làng Xuân Tùy, Thừa Thiên . Trú quán tại Thôn Vỹ Dạ, thành phố Huế.
Buối thiếu thời, sau những năm theo chân thầy mẹ công tác ở một số tỉnh đàng trong, học xong bậc tiểu học và sơ học, sau về Huế học trường Đồng Khánh hết cấp trung học rồi tiếp tục giảng dạy tại đây cho đến ngày tới tuổi về hưu.
Vốn sinh ra và lớn lên trong một gia đình truyền thống nho phong cao quý ,lại được nung đúc với niềm tin Phật rạt rào và sâu sắc , chị Hoàng Thị Kim Cúc trong khoảng thời gian trưởng thành gần 50 năm đã trọn vẹn đem hết tâm hồn, tình cảm và ý chí phục vụ cho lợi ích của mọi người, nhất là đối với giới trẻ trong bao cảnh dao động của đất nước vào những năm trước mùa 1945 và mãi cho đến tận bây giờ.
THỜI GIAN TRƯỚC 1945 … TRONG NGÀNH GIÁO DỤC
Từ những năm 30, bấy giờ chị Hoàng Thị Kim Cúc đang độ tuổi 20, đủ bề công, dung, ngôn, hạnh, mặc dù vốn có một dẫn lực tân kỳ, đầy ý vị của ngọn nắng mới lên, của mảnh vườn xanh như ngọc (I). Chị như luôn luôn nghe rõ bước đi lên của tâm thức mình, ngừng lại nơi đâu chỉ là tùy duyên, mà lòng trong trắng tiếp tục đi lên mãi là bất biên, ấy là tất cả cuộc đời của chị.
Bởi vậy cho nên từ khi rời ghế nhà trường cũ, trường nữ trung học Đồng Khánh Huế, nơi đây hầu như là tâm điểm đào tạo độc nhất giới trẻ miền Trung và Huế thuộc phái nữ bấy giờ để có một trình độ kiến thức trước khi ra xã hội chen vai cùng nam giới xây dựng cuộc đời, xây dựng gia đình và đất nước.
Tại trường Đồng Khánh, thuộc thành phần giảng huấn, chị vẫn chỉ nhận một nhiệm vụ rất khiêm tốn là chăm lo giáo dục cho các nữ sinh có khả năng làm tròn thiên chức người con gái, làm vợ, làm mẹ trong gia đình trước khi dấn thân vào các công tác xã hội, chị thường phụ trách những ngành giáo dục như y tế, dưỡng nhi, nữ công gia chánh, tổ chức kinh tế và quản lý gia đình, vừa giảng dạy, vừa nghiên cứu, trong hơn 30 năm làlm việc, nữ giới Việt Nam thuộc lứa tuôi trung niên trở xuống ít ai không biết đến tên chị, sách báo của chị viết về các vấn đề trên hiện nay được trong nước và ngoài nước chú ý xuất bản khá nhiều như Huế, Tp. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Đà Nẵng, Pháp , Hoa Kỳ.v.v… đều đã in sách của chị và có những ấn bản lên đến 20.000 cuốn.
Cuộc sống mỗi ngày cũng như mỗi ngày, ít khi chị được rỗi rãnh và ngoài việc giảng dạy, chị còn phải gánh vác nhiều công việc khác của đoàn thể : vận dụng vốn hiểu biết từ nhà trường ra xã hội , từ xã hội xây dựng một lý tưởng gia đình cao hơn.
THỜI GIAN TỪ SAU 1945 . . . HOẠT ĐỘNG XÂY DỰNG VÀ TỔ CHỨC ĐOÀN THỂ
Giai đoạn 1945 trở về sau, đúng vào lúc Tp. Huế trãi qua những ngày kinh hoàng, ly loạn: địch trở lại, dân chúng tứ tán cuộc kháng chiến bùng nổ. Đến khi Tp. Huế tương đối yên tĩnh vào những năm 1946 – 1947, chị trở về ngôi trường Đồng Khánh cũ với tâm trạng khắc khoải qua những ngày đối diện với cảnh xác xơ của thành phố từ cái vẻ tiêu điều của cảnh trí bên ngoài đến nỗi cô đơn trống trải bên trong, giai đoạn này chị Hoàng Thị Kim Cúc cảm nhận sâu sắc lời Phật dạy về cái khổ , phương pháp diệt khổ và bát chánh đạo, về lục độ , về thật nhị nhân duyên, để từ quan điểm nhân sinh và vũ trụ phật giáo soi sáng cho chính mình nâng cao kiến thức và đóng góp công sức xây dựng đoàn thể, sống kết hợp chặt chẽ, tương thân tương trợ theo tinh thần Phật giáo.
Cuối đông năm 1946 và đầu xuân 1947, chị đã bắt đầu sinh hoạt thường xuyên với tổ chức Gia đình Phật hóa phổ Hướng thiện, gia đình đầu tiên sau ngày hồi cư tại nhà bác Phan Cảnh Tú, có đầy đủ thành phần thiếu niên, thiếu nữ và nam nữ Phật tử, từ nơi này chị đã tận tụy chăm sóc chỉnh đốn tổ chức các ngành nữ .
MƯỜI NĂM – TỪ 1948 – 1958 : HUYNH TRƯỞNG CẤP DỰ TẬP VÀ CẤP TÍN
Đầu năm 1948, số lượng nam nữ thanh thiếu nhi Phật tư càng ngày càng đông phải chuyển nơi học tập và nhóm họp xuống trường tiểu học Thanh Long ( nay là trường Huỳnh Thúc Kháng) rồi lên trường tiểu học Thượng Tứ . Quá trình sinh hoạt tại 2 nơi này, chị đã tận tâm chăm sóc tổ chức, tích cực học tập, tham dự các lớp Phật pháp ngắn hạn, dài hạn, mặc dầu chưa muốn tự nhận mình là 1 đoàn viên chính thức.
Tháng 2/1948, thời gian bước đầu tìm hiểu và nghiên cứu tổ chức với tư cách là bạn đoàn.
Mãi gần một năm sau, tháng 12/1948, chị chính thức nhận nhiệm vụ Đoàn Trưởng Đoàn Nữ Hương Trang, làm ủy viên nữ Phật tử GĐPT Thừa Thiên, rồi lần lượt giữ các chức vụ : Ủy viên nữ Phật tử Ban hướng dẫn GĐPT Tổng hội, Phó trưởng ban hướng dẫn GĐPT Thừa Thiên kiêm phó ban hướng dẫn GĐPT Tổng hội.
Trong suốt quá trình 10 năm thực hiện các nhiệm vụ đã ghi trên, từ năm 1948 đến cuối năm 1958, với tư cách huynh trưởng cấp Dự Tập và Cấp Tín, chị đã làm việc tích cực không bao giờ gián đoạn, mặc dù sức khỏe có hạn, công việc nội bộ của đoàn thể càng ngày càng nhiều, tình hình bên ngoài biến chuyển đa đoan và phức tạp.
MƯỜI NĂM TỪ 1959 – 1968 : HUYNH TRƯỞNG CẤP TẤN.
Tình hình bên ngoài đa đoan và phức tạp đến nổi vai trò lãnh đạo chính GĐPT Thừa Thiên và Tổng hội Phật giáo Trung Phần không thể giao cho một ai bên phía nam, nên chị phải nhận lãnh để đương đầu.
Những năm 1958 trở về sau, chị chính thức thệ Huynh trưởng cấp Tấn nhận nhiệm vụ Trưởng ban hướng dẫn cả 2 cấp tỉnh hội Thừa Thiên và Tổng hội Trung phần cho đến tháng 8/1964 bàn giao công tác lãnh đạo GĐPT Trung phần cho Ban hướng dẫn Trung ương hoạt động trong cả nước từ Bắc vào Nam.
Năm 1964, sau khi GĐPT Việt Nam thống nhất toàn quốc, chị được bầu vào ban lãnh đạo GĐPT Trung ương với chức vụ Phó Trưởng Ban hướng dẫn phụ trách ngành nữ toàn quốc, một công tác vô cùng trọng đại và khó khăn đối với chị vì tuổi ngày càng cao, sức khỏe yếu kém dần, lại thường xuyên ở Huế, khó lòng điều hành việc chỉ đạo Trung ương, ngại rằng không chu toàn nhiệm vụ cho nên năm 1965 chị có thư xin Trung ương thay người khác nhưng không được chấp thuận cho nên phải đơn phương gánh vác trách nhiệm, bao nhiêu thời giờ nghỉ ngơi trong các dịp lễ lớn và toàn bộ thời gian nghỉ hè chị phải tập trung làm việc không hở từ các công tác tổ chức, thăm viếng, dự và mở các trại huấn luyện toàn quốc, các trại huấn luyện cấp tỉnh khắp ba bốn mươi tỉnh miền Trung và miền Nam, liên tục cho đến biến cố Mậu thân 1968.
MƯỜI NĂM TỪ 1969 – 1978 : Huynh Trưởng Cấp Dũng
Mùa xuân năm Mậu thân 1968 với những biến cố kéo dài chuyển biến cuộc sống từng địa phương đã làm chùn bước sinh hoạt của GĐPT không ít nhất là đối với ngành nữ, một phần do đời sống và vấn đề giao lưu liên lạc ngày càng khó khăn. Giai đoạn này với tư cách là cấp lãnh đạo cao nhất ngành nữ , với tư cách là huynh trưởng cấp Dũng do Trung ương truy phong. Chị tự thấy không sao yên tâm ngồi nhìn đoàn thể cứ theo thời gian mà lặng khuất dần. Mùa hè năm 1974 vượt qua mọi khó khăn trắc trở, chị quyết tâm thực hiện một hành trình dài với kế hoạch hoạt động rộng rãi trong nhiều tỉnh miền Trung và miền Nam với chủ đích thăm viếng, chấn chỉnh hay mở lớp huấn luyện tùy theo yêu cầu từng địa phương, chị đích thân lãnh đạo đoàn huynh trưởng Trung ương bắt đầu rời Huế ngày 10/06/1974, sinh hoạt trong 45 tỉnh thành : Quảng Trị, Thừa Thiên, Đà Nẵng, Quảng Nam, Tam Kỳ, Quảng Ngãi, Hồng Sơn, Quy Nhơn, Tuy Hòa, Nha Trang, Phan Rang, Phan Thiết, Lâm Đồng, Di Linh, Ban Mê Thuột , PleiKu, Phú Bổn, Kontum. . .
Đến Kontum xem như đã hoàn thành tương đối tốt đẹp thăm viếng miền Trung, củng cố các tổ chức sinh hoạt ngành nữ GĐPT cả ba hệ thống : Oanh Vũ, Thiếu Nữ, Phật tư và Nữ Phật tử ( thanh nữ ). Chị lại chuẩn bị kế hoạch vàoNam. Tại miền Nam, GĐPT lúc bấy giờ cũng đã được thành lập khắp nơi những mọi sinh hoạt vì còn mới, cần uốn nắn nhiều điểm nên công tác của chị tại đây có phần vất vả nhất là vấn đề ổn định tổ chức cho thật qui cũ về cả hai mặt nhân sự bổ sung huynh trưởng các ngành và vấn đề huấn luyện huynh trưởng về mặt chuyên môn và trau dồi kiến thức Phật pháp. Chuyến đi Nam này đánh dấu một bước tiến quan trọng về mặt rộng lẫn chiều sâu trong lịch sử phát triển của GĐPT VN đến tận các miền xa xôi nơi cuối cùng của đất nước, chặng cực nam cũng như cực đông và cực tây nơi mà cuộc sống tinh thần của quần chúng vốn chịu ảnh hưởng sâu nặng các trào lưu tín ngưỡng pha tạp. Những tỉnh miền Nam chị đã đến, cùng các GĐPT địa phương làm việc có chiều sâu như Phước Long, Long An, Vũng Tàu, Sa Đéc, Vĩnh Long, Cần Thơ, Hậu Giang, Củ Chi, Hậu Nghĩa, Tây Ninh, Bạc Liêu, Cà Mau, Hồng Ngự, Rạch Giá, Long Khánh, Gia Lai, Vĩnh Nghiêm, Vĩnh Bình, Gia Định , Sài Gòn.
Bản đồ nước Việt Nam từ vĩ tuyến 17 trở vào mở rộng, khắp nơi đã sáng lên màu áo lam hiền hòa, dẫu rằng người xưa nói “ Phụ nhân năn hóa” hay “ Thân gái dặm trường” với chị dẻo dai và nhẫn nại cương nghị và đoan trang dưới là cờ hoa sen trắng, đã làm việc không ngừng tư thế hành động, phong cách đối xử nhẹ nhàng, súc tích và ý nhị như hương sen từ đám bùn lầy, vươn lên bay trong gió Nam, tự tại và vô ngại.
Sinh hoạt của chị trong mùa sen nở 1974, có một giá trị điển hình về số lượng và chất lượng để cho thế hệ thanh thiếu nhi Phật tử Việt Nam đương thời và hậu sanh nhận chân và thấm thía rằng: Tổ quốc Việt Nam không thể thiếu hoa sen thì tuổi trẻ Việt Nam không thể thiếu tấm lòng tin Phật, cũng như gia đình Việt Nam không thể thiếu những đàn con đức hạnh quả cảm , đầy vị tha.
Cuối năm 1974, bước sang đầu năm 1975, cả tâm hồn trí tuệ lẫn tình cảm của chị có những hồi nghẹn thắt, hầu như tập trung gom lại, có lẽ cũng cùng một tình trạng tập trung, gom lại của đất nước thời bấy giờ khi cuộc chiến đấu chung của dân tộc đang hồi kết thúc. Các nam nữ huynh trưởng các Phật tử trong giới thanh niên tạm thời phân tán làm bổn phận và trách nhiệm khẩn cấp của mỗi người, chị không có ai giao mà cũng không chờ ai ủy thác, tự xem như có trách nhiệm của người chị trưởng cao nhất và trên tất cả mọi tình huống khác biệt. Chị đã hết lòng an ủi khuyến khích người sống, tưởng nhớ người đã khuất, duy trì giềng mối tổ chức, giữ gìn tài liệu, thành tích của GĐPT Việt Nam trong quá trình gần 50 năm sinh hoạt về mọi mặt : con người , hành chánh, văn nghệ, văn hóa. . . .
Sau năm 1975, các năm 1976,1977 và mãi tận 10 năm sau những sinh hoạt của chị vẫn tiếp tục như trên, dẫu cốt cách đạo phong cuộc đời người huynh trưởng cao cả của chị bề ngoài có phần nào phôi phai và thời cuộc, nhưng bên trong tự đáy lòng chị, từ tâm hồn chị đã khắc sâu và sáng hơn bao giờ hết những dòng sắc sảo : tất cả cho lý tưởng người huynh trưởng. Người huynh trưởng lớn lao với hàng triệu các em đồng đạo âm thầm và bền bỉ đã sống, đang sống và sẽ sống mãi như đời chị
Mùa đông năm nay, mùa đông Mậu Thìn 1988, sau một chuyến sinh hoạt thăm viếng tại miền Nam chị lâm nạn, chị được đưa về Huế khi bịnh tình quá trầm trọng, dẫu tuyệt nhiên không nói được một lời,nhưng chị có thể nhìn, còn có thể chảy nước mắt khi hé mở thấy các em lớn nhỏ của chị đến thăm bên giường bệnh và chị cứ nhìn và chảy nước mắt như thế cho đến lúc 12 giờ ngày 27 tháng chạp năm Mậu Thìn (tức ngày 03.02.1989) chị trút hơi thở cuối cùng .
Ôi ! Thôi rồi ! đời chị đến nay là kết thúc !
Kể từ ngày 5/12/1913 khi mầm Cúc vàng hé nở đến ngày cây Cúc vàng nằm xuống sau 76 mùa xuân tiếp nhận ánh sáng mặt trời, cũng là 76 mùa xuân đạo hạnh trong vườn xuân ấm của GĐPT Việt Nam.
Không những 76 mùa xuân đời chị đủ cả hương hoa đạo hạnh mà cả 76 mùa hạ của chị cũng là 76 mùa sen nở tinh khiết và trong trắng vô cùng.
Không những 76 mùa hạ đời chị, có sen nở trắng trong và tinh khiết mà 76 mùa thu của đời chị cũng là 76 mùa hiếu hạnh mỗi bận lá vàng rụng và Vu Lan về.
Không những 76 mùa thù đời chị có lá vàng và tấm lòng vàng chí hiếu mà cả 76 mùa đông của đời chị cũng là 76 ( mùa hoa đạo) (I) trang nghiêm và thơm ngát.
Thật vậy, đời chị là 76 mùa hoa đạo, quanh năm xuân hạ thu đông vẫn được nuôi dưỡng giữa khung cảnh sắc hương trang nghiêm. Do đó Hương Trang vốn là tên một đoàn nữ Phật tử đầu tiên do chị điều khiển khi chị mới làm huynh trưởng cho đến nay sau hơn 40 năm phục vụ đạo pháp, hiến trọn cuộc đời cho GĐPT đã có hàng trăm đoàn Hương Trang như vậy nối tiếp ra đời, làm cơ sở vững chắc nối tiếp sự nghiệp của chị trong cứ tình huống khó khăn nào, cho dù sự tướng có biến chuyển nhưng bản chất vẫn là một.
Kính thưa chị Cúc kính mến.
Giờ này trước hai hàng cây bạch lạp (2) thắp lên trước linh cửu chị, chúng em, đại diện hiếu quyến , đại diện các cấp huynh trưởng, các GĐPT cả nước, chúng em xin vài nét vụng về ôn lại cuộc đời cao quí của chị cũng có nghĩa là ôn lại một sự nghiệp lâu dài và trọn vẹn của một thế hệ trẻ tin Phật, đưa đạo về với gia đình làm nền tảng cho xã hội Việt Nam tốt đẹp.
Sống thì chị ở, thác thì chị về, chị vẫn luôn luôn còn mãi giữa lòng chúng em, chúng em xin nguyện một lòng theo gương chị, làm sáng tỏ đời chị trong những ngày còn phải lận đận nơi cõi ….. trên đất nước ViệtNamthân yêu này
Nam mô tiếp dân Đạo Sư A Di Đà Phật
Nam mô Đại Hạnh Phổ Hiền Bồ Tát
( I) “ Mùa hoa đạo” tên đặc san Phật giáo, do đoàn Hương Trang của chị Cúc xuất bản và ấn hành gần 5 năm vào dịp mồng 8/12 âm lịch, dịp lễ Phật thành đạo
(2) Mượn máy chữ của Hàn Mạc Tử, người bạn thơ của chị Hoàng Thi Kim Cúc trong mấy câu :
Khói nghiêm trang sẽ dâng lên tràn ngập
Cả hàn giang, cả mài sắc thiên không . . .
