Lược qua quá trình hình thành Phát triển và những kết quả hoạt động trong những điều kiện thực tế đa hoàn cảnh lịch sử xã hội, chúng ta có thể rút ra một vài đặc điểm và nhận xét về GĐPT Quảng Trị .
- GĐPT Quảng Trị được khai sinh và phát triển trên mãnh đất Quảng Trị thân yêu, là một Tỉnh đang lúc tạm thời chia cắt, nơi lấy làm giới tuyến của hai miền đất nước, phải hướng chịu nhiều hy sinh mất mát tang thương, nhưng anh dũng kiên cường nhất của Tổ quố qua hai cuộc kháng chiến cứu nước.
- 2. Đã từ lâu Quảng Trị là một trong những Tỉnh nghèo nhất, lại chịu khí hậu thời tiết hết sức khắc nghiệt thường bị hạn hán, bão lụt, hạ tầng cơ sở lại thiếu thốn khiến đời sống người dân phải thường xuyên đối mặt với rất nhiều khó khăn.
- 3. Về mặt đạo pháp thì mặc dù Quảng Trị là nơi sản sinh ra nhiều bậc danh tăng thạc đức nổi tiếng khắp nơi, số lượng các vị xuất gia rất đông, nhưng tại Tỉnh nhà có thời điểm chỉ vỏn vẹn 3 vị Tăng, một con số hết sức hy hữu và nghịch lý.
Những hoàn cảnh trên đây đã ảnh hưởng và khó khăn hết sức lớn đến sự phát triển về số lượng cũng như chất lượng và năng lực hoạt động của GĐPT.
Tuy vậy công bằng mà nói trên thực tế cho thấy GĐPT Quảng Trị từ trước đến nay là một trong số ít Tỉnh có số lượng đơn vị đông nhất nước và sự sinh hoạt khá nề nếp quy cũ.
Được như vậy là nhờ Quảng Trị có được mấy điều kiện thuận lợi cơ bản :
Tuy ít nhưng thời nào chư vị tôn đức lãnh đạo Tỉnh hội, kể cả các vị cư sĩ cũng đều thương yêu chăm sóc và tin cậy GĐPT, không những hỗ trợ mà còn giao cho nhiều công tác quan trọng trong các Phật sự của Tỉnh hội.
Được chính quyền các cấp tạo nhiều điều kiện thuận lợi, nhất là sau khi GĐPT được đưa vào hiến chương GHPGVN. Qua thực tế GĐPT tại địa phương chính quyền các cơ quan ban ngành hữu quan đã dần có sự tin tưởng cảm thông nhiều hơn và chân tình nên sinh hoạt của GĐPT ngày mỗi được dễ dàng thông thoáng.
Được bà con Phật tử và cả phần lớn nhân dân cảm mến tín nhiệm, không những cho con em đến tu học trong GĐPT mà còn luôn hoan hỷ sẵn sàng giúp đỡ động viên tinh thần lẫn vật chất cho đơn vị cơ sở cũng như PBHD.
Một điểm đặc biệt của GĐPT mà ai cũng nhận thấy là tính thuần nhất trong truyền thống giáo hội và tổ chức. GĐPT Quảng Trị đã sớm nhận thức được rằng: Tinh thần của GĐPT là tinh thần của những người mến đạo và yêu quê hương, rằng quyền lợi của đạo pháp không thể tách rời lợi ích của đất nước, rằng sự phát triển của đạo pháp và của GĐPT chỉ có được trong cảnh bình an thịnh vượng của dân tộc và đất nước và rằng sự ra đời của GHPGVN là quy luật tất yếu của lịch sử là giáo hội kế thừa của các giáo hội tiền nhiệm qua các thời kỳ khác nhau cua lịch sử nhưng đều chỉ có một sứ mạng là phụng đạo ích đời, hộ quốc an dân của PGVN. Trên cơ sở đó GĐPT vượt ra khỏi sự cố chấp ngã tướng, danh tướng, đặc biệt là đề cao tinh thần tự lực tự cường, không vì vụ lợi mà vọng ngoại, đề cao cảnh giác trước những âm mưu xuyên tạc giáo hội, gây mâu thuẫn chia rẽ dân tộc, chống phá chế độ và đất nước của ngoại nhân và kẻ thù dân tộc. Do đó từ trước đến nay GĐPT Quảng Trị là một khối thống nhất trong tinh thần tương kính, đoàn kết lục hoà tôn trọng kỷ luật, pháp luật Nhà nước luôn nằm trong lòng giáo hội, hoạt động dưới pháp lý, pháp nhân của giáo hôi PGVN.
Thêm một điểm đáng chú ý khác nữa là GĐPT là nguồn nhân lực quan trọng trong hoạt động Phật sự tỉnh nhà. Sau năm 1975 hầu như toàn bộ chùa chiền nhất là ở thị xã Quảng Trị, các huyện Triệu Phong, Đông Hà, Cam Lộ, Gio Linh, Hướng Hoá đều hoàn toàn bị tiêu huỷ. Việc phục hồi sinh hoạt tín ngưỡng trong những ngày đâu còn khó khăn, từng bước xây dựng lại chùa chiền, đều có sự tham gia tích cực của nhiều HTr đoàn sinh, nếu chưa nói là động lực chính. Hiện nay hầu hết tại các Niệm Phật đường, nhiều HTr đoàn sinh phải trực tiếp đảm trách các chức vụ chủ chốt trong Ban hộ tự.
Do điều kiện chư tăng Ni còn ít, nên hiện có 10 HTr trong PBHD đã và đang là thành viên Ban trị sự, trong đó 4 người là chánh phó đại diện các Ban đại diện Phật giáo huyện trong nhiều năm liền.
* Quảng Trị lại là tỉnh có số lượng người di dân sinh sống tại các tỉnh phía Nam nhiều nhất, trong đó có nhiều HTr đoàn sinh GĐPT. Đến đâu sau khi ôn định đời sống, số anh chị em này đều đứng ra vận động thành lập Niệm Phật đường, xây dựng chùa chiền, hình thành GĐPT. Rất nhiều anh chị HTr đang là thành viên PBHD, Trưởng phó PBHD các tỉnh như Khánh Hoà (Cam Ranh), Bình Thuận, Đồng Nai, Đaklak, Lâm Đồng, Bà Rịa Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước, Bạc Liêu, … trong đó có một số tham gia PBHD/GĐPT Trung Ương.
Những điều trên đây chính là những thành tựu và niềm tự hào xứng đáng của GĐPT Quảng Trị qua quá trình hơn nửa thế kỷ hình thành và phát triển trong tinh thần mục đích giáo dục và lý tưởng góp phần phụng sự đạo pháp và xây dựng xã hội của GĐPTVN.
